Палітычныя выказванні Сяргея Ціханоўскага працягваюць абмяркоўваць. Яго заявы пра тое, што ён будзе ламаць рэжым, а таксама папрокі беларусаў у пасіўнасці выклікаюць розныя эмоцыі. У калонцы для «Люстэрка» палітолаг Роза Турарбекава тлумачыць гэта канфліктам дзвюх рэальнасцяў, у якіх аказаліся беларусы.
Роза Турарбекава
Кандыдат гістарычных навук.
У 2022 годзе па палітычных матывах была звольненая з пасады дацэнта кафедры міжнародных адносін БДУ. Працавала ва ўніверсітэтах Казахстана, была запрошанай даследчыцай Гісенскага ўніверсітэта імя Юстуса Лібіха ў Германіі.
Перш чым я выкладу свае аналітычныя меркаванні, хацела б сказаць, наколькі дзівосны той факт, што Сяргей Ціханоўскі не зламаны і хоча дзейнічаць, каб завяршыць сваю місію — зрынуць рэжым Лукашэнкі, тым самым расчышчаючы дарогу да краіны для жыцця.
«Гаворка не толькі пра адсутнасць інфармацыі, але і пра адсутнасць уключанасці ў калектыўныя перажыванні»
Эйфарыя, якую адчулі ўсе прыхільнікі перамен і паслядоўнікі Ціханоўскага ў прыватнасці, мусіла абярнуцца працверажэннем. Гэта вынік сутыкнення дзвюх рэальнасцяў. Так, так здараецца, што адна нацыя, народ можа жыць у розных вымярэннях як з прасторавага пункту гледжання, так і з часавага.
Першая — уяўная. Яна ператвараецца ў рэальнасць, калі становіцца прычынай для дзеянняў. Ужо неаднаразова адзначалася, што ізаляцыя ў турме, рэжым інкамунікада фармуе скажоную карціну таго, што адбываецца ў свеце.
Час застывае, абрыўкі інфармацыі, больш прапагандысцкага характару, могуць адпрэчвацца. Аднак іншых рэсурсаў навін няма. Таму чалавек працягвае міжволі знаходзіцца ў той палітычнай, сацыяльнай і эканамічнай рэальнасці, з якой быў вырваны. Ніякае крытычнае мысленне не можа дапамагчы запоўніць прорву дэфіцыту разумення таго, што адбываецца вакол.
Сяргея Ціханоўскага вырвалі з рэальнасці ў 2020 годзе, у самым пачатку прэзідэнцкай кампаніі. Эйфарыя лета 2020 года — тая эмоцыя і той стан, які найбольш ярка замацаваўся ў яго памяці. Далей ішло звужэнне крыніц інфармацыі аж да поўнай ізаляцыі. Толькі ўявіце гэтую рэальнасць, якая сумяшчаецца з допытамі, невядомасцю, прыніжэннем, катаваннямі. Пагаршэнне здароўя, страта надзеі выйсці жывым і ўбачыць родных, холад фізічны і маральны. У такіх умовах застылай жорсткай рэальнасці які будзе фармавацца мэсідж на выпадак вызвалення? Дабіцца зрынання гэтага несправядлівага і жорсткага рэжыму. Дабіцца справядлівасці, нават, магчыма, помсты.
Мне цяжка ўявіць, наколькі невыносным было ўсё гэта. Але я магу ўявіць той дэфіцыт навін, які ўтварыўся ў выніку ізаляцыі.
І тут важна разумець, што гаворка не толькі пра адсутнасць інфармацыі, але пра адсутнасць уключанасці ў калектыўныя перажыванні.
Уздым у жніўні, маршы ў верасні і кастрычніку, пераадоленне страху перад зброяй, затрыманнем і гвалтам. Жах на Акрэсціна. Наезд усёй дзяржаўнай машыны. Забойства Рамана Бандарэнкі і пройгрыш нашай наіўнай светлай рэвалюцыі. Разгортванне масавых рэпрэсій. Знішчэнне СМІ і недзяржаўных арганізацый: ад TUT.BY да Таварыства беларускай мовы. Арышты, арышты і яшчэ раз арышты. Для многіх уцёкі, для іншых — выбар застацца.
Потым вайна Расіі з Украінай і жывёльны страх, што ў яе ўцягнуць нашых мужчын. Бацькі тэрмінавікоў ў лютым і сакавіку не спалі начамі і абрывалі тэлефоны вайсковых частак. Адчайныя акцыі пратэсту супраць вайны. І зноў затрыманні, і зноў катаванні на Акрэсціна і ў Жодзіне.
Але каго гэта цікавіла на фоне ракет і самалётаў рускай п’янай арміі з тэрыторыі Беларусі? Жах людзей у Пінску, Гомелі… Прыйдзе час, і яны самі пра гэта скажуць.
Адзінкі супраціўляюцца: рэйкавыя партызаны спрабуюць сарваць перавозку расійскіх саставаў са зброяй праз Беларусь. І атрымліваюць за гэта прастрэленыя калені і велізарныя тэрміны.
Далей — горш. Адкат рускіх частак з Украіны — і мы даведваемся пра Бучу. А гэтыя оркі са скрываўленай ваеннай тэхнікай, кучай трупаў і параненых рускіх вайскоўцаў — гвалтаўнікоў, забойцаў і марадзёраў — вяртаюцца назад да нас. Добра, што Украіна выстаяла.
Але беларусы імгненна ператварыліся з нацыі-пакутніцы, якая адмаўляе гвалт, у суўдзельніцу рускай агрэсіі і фашызму. З усімі наступствамі. Гэта толькі 2021−2022 гады.
Рэальнасць адыходзіла ўсё далей ад нашых наіўных лідараў 2020 года, затрыманых і асуджаных на жахлівыя тэрміны.
«Шэраг ініцыятываў праваліўся»
Рэальнасць другая — грамадская і пострэвалюцыйная. Многія з беларусаў, якія перажылі ўсё гэта і рэагуюць цяпер на словы Ціханоўскага, вымушаныя былі бегчы з краіны. Пераплывалі рэкі, пералазілі праз платы, жылі ў лагерах для бежанцаў. Рэжым дасканаліўся ў пераследзе ўнутры краіны і за яе межамі. Пачаліся транспамежныя рэпрэсіі — пераслед за ўдзел у акцыях за мяжой, а таксама за аплату прадуктаў для палітвязняў. З’явіліся завочныя суды.
Увесь гэты час колькасць палітвязняў расла. Праходзілі аблавы на прадпрыемствах, масавыя звальненні з воўчымі білетамі. Усюды. Ад ВНУ і садкоў да найбуйнейшых прадпрыемстваў. Гэта тое, што гісторыкі называюць контррэвалюцыяй.
З пачаткам вайны ва Украіне беларускі грамадзянскі сектар дапамагаў сваім і ўкраінцам у Польшчы, Літве, Латвіі, Германіі і па ўсёй Еўропе. Беларускія добраахвотнікі ішлі ваяваць супраць Расіі, узнік полк Каліноўскага. Жах, адчай і стрэс таго часу складана сабе ўявіць.
У дадатак наклаліся санкцыі. Пра іх гаварылі лідары апазіцыі. Санкцыі, санкцыі і толькі санкцыі і ніякай літасці рэжыму. На справе беларусы і беларускі, якія ўцяклі ад рэжыму, а многія таксама ад вайны ва Украіне, сталі аб’ектамі санкцый: банкаўскія — самыя балючыя. Я не збіраюся мерацца пакутамі, але дазвольце адзначыць, што не ўсе героі і гатовыя трываць. Далёка не ад усіх можна такога чакаць. Людзі аказаліся ў складаных фінансавых і прававых абставінах. Дапамагалі сабе і іншым.
Апазіцыя ў выгнанні арганізавала адвакацыю беларусаў з рознай ступенню поспеху і разумення, што рабіць. А шэраг ініцыятываў праваліўся — успомнім «Чорную кнігу Беларусі», план «Перамога», «Беларускі Гаюн» і так далей.
Пасля ўсіх гэтых няўдач — зноў масавыя арышты і аблавы. А таксама спрэчкі ўнутры дэмакратычных сілаў. Вельмі гарачыя. У дадатак расчараванне і дэмабілізацыя пратэсных актывістаў. Апошні ўдар — знікненне спікеркі КР Анжалікі Мельнікавай, а да гэтага — дэпартацыя каліноўца Васіля Верамейчыка. І гэта я пералічыла далёка не ўсё.
«Гэта не той канфлікт, які нельга пераадолець»
І вось мы ў 2025 годзе. У Беларусі пабудаваная паўтаталітарная сістэма, з дыскрымінацыяй дзяржаўнай беларускай мовы. Рэпрэсіі працягваюцца і не збіраюцца сціхаць. Але кулуарна ідуць пэўныя перамовы. І вельмі скупое вызваленне палітвязняў (з 8 сакавіка 2024 да 21 чэрвеня 2025 года было памілавана 307 чалавек, пры гэтым новыя палітвязні з’яўляліся далей. — Заўв. рэд.).
21 чэрвеня 2025 года вызваляюць Сяргея Ціханоўскага і яшчэ 13 чалавек. Гэта ўспрымаецца амаль як цуд на фоне змроку апошніх чатырох з паловай гадоў. Сяргей уражвае сваёй воляй, нязломнасцю і жаданнем падзяліцца сваімі перажываннямі.
І вось яго першым палітычным крокам на волі стаў набор уласнай каманды і збор на план удару па рэжыме. Збор правалены. Сяргей расчараваны і гаворыць пра гэта адкрыта, як ён і прывык. Частка беларускай дэмакратычнай супольнасці ў выгнанні абурылася яго прэтэнзіямі. Тут і сутыкнуліся тыя самыя дзве рэальнасці. Уяўная і грамадская, што склалася да 2025 года.
Пры сутыкненні непазбежны канфлікт. Пытанне, як яго вырашыць. Гэта не тая праблема, якую нельга пераадолець. Але не трэба кідацца камянямі, абурацца і патрабаваць прыняць жорсткую рэчаіснасць ці, наадварот, папракаць у недахопе энтузіязму і адвагі. Гэта праблема ўспрымання рэальнасці. Варта зразумець адно аднаго (банальнасць, пра якую трэба не толькі памятаць, але і прытрымлівацца). Сяргей Ціханоўскі далёка не першы палітвязень у сусветнай ці нават нашай гісторыі. Былыя палітвязні ў сціплай беларускай манеры спрабуюць падказаць яму, што лепш у такой сітуацыі рабіць. Рэабілітацыя і кампенсацыя дэфіцыту інфармацыі — самыя простыя парады.
Наконт яго палітычных дзеянняў. Тут неабходна ясна разумець, каго Сяргей Ціханоўскі цяпер прадстаўляе і якая ў яго палітычная праграма. Для гэтага таксама трэба больш шырокае кансультаванне. Не проста з прыхільнікамі, з якімі камфортна, а, хутчэй, менавіта з тымі, хто прапануе іншыя спосабы і падыходы. І вось гэта ўжо задача для сапраўдных нацыянальных лідараў.
Меркаванне аўтара можа не супадаць з пазіцыяй рэдакцыі.
